9. Kumgi- Mount Hagen 24 april 2023.

9. Kumgi- Mount Hagen 24 april 2023.

Donderdag vlogen we vanuit Rabaul/Kokopo naar Port Moresby. We zijn enkele dagen in Port Moresby op onze thuis basis gebleven. Pater Valderado een van de pionieren  die 40 jaar geleden de eerste Don Bosco school in Ariamiri - Papua New Guinea bouwde  is overleden in Italië. Pater Valderado hield zich voornamelijk bezig met les geven en gelijktijdig bouwde hij scholen en kerken. De studenten konden bij deze bouw activiteiten hun praktijk ervaringen  opdoen. Houtbewerken, bouwkunde, lassen, elektriciteits-installatie aanleggen enz.  Het zelf bouwen van de scholen en kerken is een win win situatie voor de studenten en de scholen.

In de scholen en hier in het provinciehuis werden herdenkings-missen gehouden voor pater Valderado. Zaterdag was de mis in Port Moresby er waren maar liefst 22 bisschoppen aanwezig. Het hoofd van de Don Bosco organisatie in Papua New Guinea was op het moment dat de Pater overleed op de Filipijnen. Hij vloog vandaar uit naar Italië waar op woensdag de begrafenis was. Op zaterdag was hij terug in Papua New Guinea om de herdenkings-mis bij te wonen. In de mis werden foto’s en video’s getoond van de overledene en van de begrafenis in Rome. Na de herdenkings-mis werd er door de 100 speciaal  genodigden, waar onder ook de bisschoppen, gezamenlijk gegeten in het conferentiecentrum. De overige ongeveer 400 aanwezige personen krijgen een broodje een brown muffin  en een blikje frisdrank. Bij het uitreiken van de broodjes en fris hebben we geholpen.

Het is vervelend dat we niet zelfstandig de campus mogen verlaten; te gevaarlijk. Regelmatig worden er  mensen beroofd. Ik hoop dat we in Kumgi wel vrij kunnen rondlopen. Zondag  wandelen we een rondje over de campus en pakken onze spullen.

Maandag 24 april  om 5 uur opstaan. We worden door pater Srimal naar het vliegveld gebracht. Hij praat ons bij over de situatie in Kumgi. We vliegen naar Mount Hagen, het is een uur vliegen. Daar staan Pater Dominic en Peter op ons te wachten. Eerst gaan we naar Mount Hagen centrum om inkopen te doen. Vervolgens rijden we over een zeer goede weg naar Kumgi ongeveer 1 uur rijden. Pater Dominic rijd pittig door met een snelheid van 100 km per uur. Kumgi ligt op 1500 meter in de bergen. Overdag is het 25 graden ‘s nachts 15 graden. Een zeer aangename tempratuur.  We hebben een mooie kamer met douche en wc, nieuw en zeer schoon. De school  ligt weer ver van alles af. Er zijn 800 studenten waarvan intern 230 jongens en 80 meisjes. Ze krijgen hier een technische opleiding. En van hier uit kunnen ze door stromen naar de universiteit. Op het moment wordt er een enorm gebouw gebouwd van vier verdiepingen om in de toekomst bedrijfskunde zonne energie en ICT.

Helaas mogen we ook hier niet de campus verlaten. Zelfs nog niet naar het winkeltje tegenover de school.   De onveiligheid is het ergste in Port Moresby maar ook hier en in de rest van het land schijnt het niet erg veilig te zijn. Overal waar we tot  nu toe gekomen zijn raden de paters ons af om alleen de poort uit te gaan. Met uitzondering van de Solomon eilanden. Er zijn berovingen door groepen  (rascals)  overvallen, ontvoeringen, en bedreigingen. Gelukkig hebben wij daar nog niet mee te maken gehad. We zijn vandaag in Kundiawa met pater Dominic. We mochten even over de markt lopen waar ik wat foto’s heb gemaakt. Dat is een van de uitzonderingen dat we los gelaten werden. De zogenaamde moderne wereld is hier ook doorgedrongen. 50 jaar geleden hoefden de mensen in de dorpen zich geen zorgen te maken. Ze konden makkelijk overleven doordat ze een akkertje hadden waar ze van alles verbouwde. O.a. Kaukau-Zoete aardappel, bananen vele soorten om zo te eten of om te bakken, taro dit zijn wortelen knollen kunnen tot 4 kg worden. De knollen zijn wit, rozig bruin of blauwpaars en groeien op drassige grond, gekweekt of in het wild. De knollen worden  gekookt of geroosterd, gebakken of gefrituurd. Ze hebben vele soorten groenten, fruit en noten . Toen hoefden ze alleen zeep en kerosine te kopen. Nu bestaat een groot deel van de maaltijden uit eten dat uit fabrieken komt. Zout, rijst, en olie om te koken en vaak geven ze de voorkeur aan tonijn uit blik in plaats van zelf te vissen. De mentaliteit is hier om te leven van dag tot dag. Vaak bewerken ze hun land niet met de gedachten over een half jaar moet ik ook nog wat hebben of ik verbouw wat meer, dan kan ik het verkopen op de markt. Met deze mentaliteit komen mensen al snel in de problemen als ze ziek worden of als er een school uniform gekocht moet worden of voor de oudere kinderen school geld betaald moet worden. Sommige denken dat het beter is in de stad. Dat ze daar werk vinden en veel geld kunnen verdienen. Soms lukt dat. Zeker als ze een goede school opleiding gevolgd hebben. Anderen die een minder goede opleiding gevolgd hebben denken ook in de stad makkelijk werk te vinden.  Zij verlaten hun dorp. Ze gaan naar hun familielid in de stad die  het wel gelukt is om werk en een dak boven zijn hoofd te hebben. De familieleden die volgen zijn vaak jongeren die doordat ouders geld problemen hebben, de school niet af kunnen maken. Waardoor het weer extra moeilijk wordt om werk te vinden. In hun cultuur is het normaal om leden van dezelfde clan die op bezoek komen te voeden en een onder dak te geven. Als de familieleden te lang blijven komen de gastheer of -vrouw ondanks dat ze een baan hebben in de problemen. Ze hebben niet voldoende geld om iedereen te voeden. Vaak als er niet voldoende eten is moeten de familie leden zelf op zoek of het huis verlaten. Ze staan op straat. In de stad moet je alles kopen. Op de markt is voldoende te koop groente, fruit, kippen veel tweedehands kleding.  Maar daar heb je geld voor nodig.

Dinsdag moest pater Dominic naar het stadje Kundiawa hij had een afspraak bij de bank. Wij mochten mee. De huishoudster van de paters ging mee om nog enkele inkopen te doen op de markt. Er wordt nog een lerares opgetrommeld om ons te begeleiden. Het was ongeveer 20 minuten rijden. Onze eerste stop was de residentie van de bisschop. (Jan zegt net dat het maar een schamel huis was, met afgebladerde verf en een verwaarloosde toegangsweg.) De bisschop is niet aanwezig. Hij is samen met 22 andere bisschoppen vanuit Port Moresby naar Rome gevlogen voor een conferentie met de Paus. We werden voorgesteld aan zijn vervanger pater Paul. Hij vroeg aan Jan of hij wilde adviseren over de  zonne-installatie van een bevriende chirurg, pater Jan die in deze stad een Clinique heeft. Hij wil dat zijn huis voorzien wordt van een zonne-installatie los van het net.  Jan stemde toe, er wordt nog een afspraak gemaakt. Na het korte bezoek worden we afgezet bij de markt. De huishoudster doet op de markt haar inkopen. Wij mogen even rond kijken. Niet lang want de lerares die ons begeleide vond het niet veilig. Dus gingen we naar een groot warenhuis, met veel bewaking, waar we nog wat inkopen deden en pater Dominique  ons op kwam halen. Pater Dominic kwam hoofdschuddend terug van de bank. Ze hebben hier en in Port Moresby met hun bank al minstens een maand problemen. De bank is over gestapt op nieuwe software en zeggen dat het probleem door de nieuwe software komt. Niemand kan pinnen er kunnen geen transacties uitgevoerd worden.  De meeste mensen krijgen contant hun salaris. Als een bedrijf of instelling niet voldoende contant geld heeft en niet elders ook nog een bankrekening heeft kunnen ze de werknemers niet uitbetalen. Rekeningen die ze uitschrijven kunnen niet overgeboekt worden en ze kunnen ook geen rekeningen betalen via de bank.   Zoiets is bij ons ondenkbaar. Een van de paters vertelde ons later dat het misschien wel anders was. Dat de bank met het geld speculeerde en de winst zelf opstreken. We rijden weer terug naar de campus. Pater Clifford geeft ons een rondleiding in het jongens internaat. In het internaat verblijven 200 jongens zij zijn afkomstig uit het hele land. De studenten moeten hier voor zich zelf koken, ze koken met kleine groepjes. Tussen 17.00 uur en 18.00 uur staan 40 man te koken. De ketels zijn zwart geblakerd van het hout vuur. Ze koken rijst soms met groente en tonijn. Vlees word er weinig gegeten dat is veel te duur. Ze hebben twee grote studie zalen en twee grote slaapzalen waar 100 man per zaal slapen. Ze slapen op matjes op stapelbedden. Geen privacy. De pater zei dat is niet nodig ze komen hier alleen om te slapen. Alles wat er gebouwd wordt op het terrein, wordt grotendeels door de jongeren zelf gebouwd. Bij de slaapzalen hebben ze afgelopen jaar zelf een recreatie zaal gebouwd. En ook het gebouw voorzien van afsluitbare ijzeren poorten. Van het balkon naar het dak hebben ze een ijzeren afzetting gemaakt zodat er niemand nachts binnen komt om te stelen. In het verleden hebben ze wel eens een dief betrapt. Hij werd dan door de jongens in elkaar geslagen en daarna naar de paters gebracht. Want als de jongens de dief direct naar de paters brengen word de dief aan de politie overgedragen en de volgende dag weer vrij gelaten zeggen de jongens. Rond het internaat zijn kippen, eenden, geiten, varkens en koeien die verzorgd

 worden door de studenten zelf. Als er een groot feest is word er een varken of enkele kippen geslacht. De 15 koeien zijn te wild om gemolken te worden. Een koe die ze ‘s nachts wilde stelen en verwond werden met een groot mes, dat mes noemen ze hier machete, moest  afgemaakt worden. De koe werd afgemaakt in het zicht van de andere koeien. Van die tijd af waren de koeien erg bang voor mensen.  Ze werden nog maar weinig bij de stal gezien. De koeien hebben ongeveer 15 hectare om te grazen.  Nu  probeert  Pater Clifford de koeien met zout blokken terug te lokken naar de stal.  Hij is van plan de oudere koeien te verkopen en de kalveren aan mensen te laten wennen zodat ze in de toekomst gemolken kunnen worden.

Woensdag net als elke morgen wordt de vlag gehesen en krijgen de studenten een ochtend speech. Waarna ze in een rij naar het klas lokaal lopen. Vandaag mag Jan de speech houden.  Hij vertelt over wat we hier komen doen en dat het belangrijk is dat we gebruik gaan maken van zonne-energie omdat de kosten voor energie in PNG enorm hoog zijn. Daarna gaan we ontbijten en vervolgens helpen we Scott met het meten van de gebouwen.

Later vonden we een uitgewerkt plan. Ze willen enkele gebouwen opknappen en van een U-vormig gebouw het midden stuk overkappen. Bij deze gebouwen stonden de afmetingen op de tekeningen.

‘s Middags heeft Jan nog gewerkt. Hij heeft het plan voor de gebouwen die opgeknapt worden en overkapt worden bekeken om vast te stellen hoeveel energie verbruik er zal zijn. Tevens heeft hij gekeken naar het toekomstig energie verbruik van het in aanbouw zijnde gebouw van vier verdiepingen.

Avonds heerlijk gegeten  ze hebben veel groente en fruit. We merken dat we in een omgeving zijn met veel landbouw. Toen we de Rector complimenten maakten over het lekkere eten reageerde hij: dan moet je de volgende week eens komen als jullie weg zijn. Dan ziet het er heel anders uit op tafel.

Donderdag 27 april om half zeven opgestaan.  Om 7 uur naar de kerk. De grote kerk zit goed vol. Na de mis ontbijten we. Jan en ik meten de daken van het studenten huis en hebben verder een rustige dag. Vrijdag de drone nog eens de lucht ingestuurd om enkele overzicht opname te maken. Jan zit achter zijn laptop te werken. Intussen bekijk ik de drone opnamen en heb ik er een paar korte video’s van gemaakt. Na de middag geschreven in het blog zodat jullie weer wat te lezen krijgen.

Zaterdag regent het bijna de hele dag.  Zondag is er een mis, veel mensen van buiten de campus komen naar deze mis. De kleinste kinderen lopen door de kerk en gaan soms even buiten spelen en komen dan weer terug. Vaak staren ze Jan en mij ongegeneerd aan, je hoort hun bijna denken wat doen die hier, ze zien heel anders uit.

Er is inmiddels een afspraak gemaakt om de chirurg in Kundiawa te bezoeken. Om 4 uur vertrekken we. De chirurg is pater en komt oorspronkelijk uit Polen hij is 75 jaar oud en is een beroemdheid in Papua New Guinea. Van overal in het land komen mensen naar hem toe om gebroken ledematen te laten herstellen. De hulp bisschop pater Paul  is er ook en heeft ananascake meegebracht. Jan en Pater Paul gaan de energie opnemen zodat ze in de toekomst een zonne-installatie kunnen installeren. Samen met Pater Dominic en pater Jan; de chirurg, drink ik thee en proeven we de ananascake. Na een half uur komen pater Paul en Jan weer terug. Er worden nog wat wereldse problemen besproken en om 18.00 uur voordat het echt donker wordt rijden we terug naar de campus. We eten gezamenlijk en daarna proberen we via de telefoon de formule 1 te luisteren wat Max Verstappen in Azerbeidzjan maakt. Maandag: Jan is uitgenodigd om na het hijsen van de vlag en na de ochtend speech, een gastles over energie te geven. Jan staat op tijd klaar maaaaaar er is iets tussen gekomen of Jan de les om 10.30 uur wil geven. Voor Jan geen probleem. De beamer word klaar gezet en om 10.45 uur komen er 35 tweede jaars studenten elektrotechniek binnen.  Met veel aandacht luisteren ze naar Jans verhaal. Er werden zelfs vragen gesteld door de studenten  wat hier heel ongewoon is. Toen Jan vroeg hoeveel studenten er deel wilde nemen aan de Solar-workshops stak meer dan de helft van de studenten de hand op. Het was een geslaagde les. De leraar vroeg meteen of Jan op woensdag nog een les wilde geven nu aan de derdejaars studenten. Middags zit Jan weer achter de computer. Dinsdag 2 mei.  We kunnen mee met pater Dominic naar de stad Kundiawa.  Jan heeft  het eigenlijk te druk maar ik kan hem overhalen om mee te gaan. Tevens  gaan twee studenten  mee, die worden bij het ziekenhuis afgezet. Broeder Peter gaat ook mee hij moet enkele onderdelen halen voor de vrachtwagen. De pater gaat met ons de telefoons opwaarderen. Daarna gaan we heel even naar de markt waar ik nog wat foto’s maak en pater Dominic nog enkele groenten inkoopt. Er zijn enkele stalletjes maar vaak hebben mensen op een doek enkele  groente of fruit of tweedehands kleding, sigaretten, betel-noten of levende kippen uitgestald om te verkopen.  Het is erg druk op straat. Langs de rand van de weg ligt veel afval. Zowel op de markt als in de straat er rond omheen. We zijn weer terug voor de lunch. Na de lunch gaat Jan weer aan het werk, zittend voor zijn laptop. Om 4 uur drinken we thee ik heb wat lekkers gehaald in het campus winkeltje. Het regent maar we zitten lekker droog op de veranda. Woensdag, Jan heeft weer een les gegeven over energie nu aan 35 derdejaars studenten. De studenten waren zeer geïnteresseerd en hadden veel vragen. Jan vroeg wie er interesse had de in solar-workshop te volgen. Zeker 85% stak een vinger op.

Jan is druk bezig met het verwerken van de gegevens van de energie opnamen. Ook donderdag en vrijdag is Jan druk op de laptop aan het werk. Ik heb een boek gehaald in de school bibliotheek het is geschreven door een voormalige bankier uit deze streek. Francis Nii. Hij is verlamt geraakt na een ongeval. In zijn studie tijd was hij al geïnteresseerd in schrijven. Er zijn meerdere verhalen en boeken van hem gepubliceerd en hij is  een beroemdheid in dit land.  Het boek gaat over 3 jongens die in de criminaliteit terecht zijn gekomen. Hij beschrijft met veel zij sprongetjes naar het (over) leven in deze streek. Zaterdag 6 mei; vandaag gaan Jan en ik samen met Pater Edwin, Scott en de ICT leraar en twee studenten naar Mount Hagen. Jan wil een kijkje nemen bij een bedrijf dat eventueel de materialen voor een zonne-installatie kan leveren. De eerste winkel medewerkers die we aanspreken zijn niet op de hoogte van zonne energie. Ze staren Jan aan alsof ze het in Keulen horen donderen. Gelukkig wordt er iemand opgetrommeld die wat meer weet. Het blijkt een oud leerling van de Don Bosco Technical College te zijn die een hogere functie heeft in het bedrijf. Hij belooft een offerte te sturen over drie dagen. Daarna gaan we nog wat inkopen doen in een bewaakt winkelcentrum. Er ligt een moderne  grote supermarkt incl. warenhuis, enkele restaurants, apotheek, medisch centrum, kledingzaakjes en een  telefoonwinkel. Waarschijnlijk gaan we hier inkopen doen omdat Jan en ik er bij zijn. De prijzen zijn veel hoger dan op de markt. Ik vraag de pater of we niet beter naar de markt kunnen gaan zodat ik daar tevens wat foto’s kan maken. Dat vond de pater prima. Pater Edwin moet nog even naar de apotheek medicijnen halen. Helaas waren de medicijnen niet allemaal op voorraad en moesten besteld worden. In het winkel centrum gaan we met z’n allen uit eten.  Er is een lopend buffet en de mogelijkheid om via een menu te bestellen. Jan en ik bestellen een vegetarische curry en de rest gaat voor het buffet en kunnen zoveel eten als ze willen. De meeste gaan wel 3 keer terug, er wordt flink gegeten. Na lang wachten krijgen wij ook onze bestelling en met een goed gevulde maag gaan we naar de markt.  Scott en de ICT leraar vinden het te gevaarlijk als ik de camera gebruik op de markt. Gelukkig zegt pater Edwin dat ik de camera mee mag nemen, de twee studenten letten wel op mij.

Pater Edwin doet samen met Jan de inkopen. Ik kan foto’s maken. We blijven niet lang want steeds meer mensen komen kijken en vragen om gefotografeerd te worden. Na de markt gaat het weer richting Kumgi. Na een uur rijden we door de grote poort de campus op. In het paters huis is de huishoudster samen met enkele studenten aan het koken. ‘s Avonds is er een feestje bij het jongens studenten huis en wordt er gezamenlijk gegeten met de interne studenten jongens en meisjes en de paters en broeder ongeveer 320 personen. Onder het eten worden er moppen getapt. Helaas is hun Engels vaak onverstaanbaar. Er wordt muziek gemaakt en gezongen. Inclusief het Vader Jacob, Vader Jacob slaapt gij nog en ook Groot vaders klok maar dan in het Tok Pisin. Het “Ik heb een potje met vet” ontbrak er nog aan.

Zondag: We hebben om 7.30 uur afgesproken met pater Edwin om mee te gaan naar Kondiu waar hij een mis moest opdragen. We waren laat op gestaan en wilden het ontbijt over slaan. Maar pater Edwin vond dat we eerst moesten ontbijten. Wij sputterde tegen want anders zouden we te laat komen voor de mis. Maar de pater zei: “een priester komt nooit te laat voor de mis.” Ze wachten altijd op hem. Na een snel ontbijt vertrokken we. Toen we van de hoofdweg afsloegen kwamen we op een zeer slechte weg met kuilen en gaten. Onderweg zagen we enkele huisjes. Dichter bij de hoofdweg bestaan de meeste huizen uit plaatwerk met een golfplaten dak. Verder weg zijn de huisjes  gebouwd van  bush-materiaal en het dak is van golfplaten. Nog verder weg van de hoofdweg waren steeds meer huisjes die alleen  nog maar van bush-materiaal gemaakt zijn. Na 20 minuten kwamen we aan bij een school met veel gebouwen en een grote kerk.  De school heeft ongeveer 1000 interne leerlingen jongens en meisjes. We werden begroet door een zuster. Deze zuster had er goed de wind onder, alle leerlingen die achteraan in de kerk gingen zitten werden met een kort maar duidelijk handgebaar naar vooraan verwezen. Zij vroeg aan de pater of hij de nieuwe school vrachtwagen wilde inzegenen. Dat was geen probleem. Hij gaf een moderne preek en vertelde een verhaal over een man die naar een dokter ging, maar eigenlijk niks mankeerde. Hij bood de dokter een deal aan en zei ik geef u 100 kina (PNG geld) als u me beter kan maken. Maar als u me niet gezond kan maken krijg ik van u honderd kina. De dokter ging akkoord. Vertel maar wat is het probleem. Dokter ik kan niets meer proeven de dokter zei  daar heb ik wel een middeltje voor. Hij riep de zuster er bij. Met een piep stem riep pater Edwin; ”zuster zuster” iedereen begon te lachen. De dokter schonk een scheut azijn in een glas en gaf het aan de verpleegster. Die het vervolgens aan de man moest geven. De man nam een slok en spuwde het direct  uit. De dokter vroeg wat er aan de hand was. De man zei dat het vies was  Waarop de dokter zei je bent genezen je kunt weer proeven dat is dan 100 kina. De man gaat naar huis maar wil de 100 kina terug en bedenkt wat anders. Hij gaat terug naar de dokter en zegt Dat hij niet kan horen. De dokter riep weer de naar de zuster. De dokter fluisterde zachtjes tegen de zuster dat zij de man 150 kina moest berekenen voor dit consult. De man sputterde hevig tegen en zei we hebben afgesproken 100 kina.  Waarop de dokter zei je bent genezen je kunt weer horen dat is dan 100 kina. De man ging weer huiswaarts en moest wat beters bedenken, ja hoor, hij wist wat beters. Terug naar de dokter. De man zei dokter ik kan niet zien. O wat vervelend zei de dokter ik kan je niet helpen. Waarop de patiënt zei; dus krijg ik van u 100 kina. De dokter gaf de man een biljet van 50 kina.  De man was boos en gaf de 50 kina terug en zei we hebben afgesproken dat ik 100 kina zou krijgen. Waarop de dokter weer zei: je bent genezen je kunt weer zien dat is dan 100 kina. De hele kerk barste in lachen uit. Pater Edwin zei dat het belangrijk is dat je altijd eerlijk bent en dat liegen heel duur kan zijn. Na de mis werd de nieuwe school vrachtwagen ingezegend. We spraken nog enkele studenten en gingen vervolgens terug naar de campus. Maandag en dinsdag gelezen en de foto’s  bekeken. Jan is aan het berekenen hoeveel panelen en accu’s er nodig zijn bij pater Jan de chirurg. Woensdag hebben we een afspraak met hem  in Kundiawa. Donderdag pakken we weer onze koffers en gaan terug naar Port Moresbey daar bericht ik later over.